مهمان ناخوانده ای كه ماندگار شد!
تشدید طوفان های غبار به سبب تقویت بادهای جنوبی و جنوب شرقی، قم رتبه اول پهنه مستعد ریزگرد
لیمو بلاگ: از آنجایی كه بیشتر از ۳۵ درصد از اراضی ایران در نواحی خشك و نیمه خشك جهان قرار گرفته، همواره با پدیده زیست محیطی ریزگرد و طوفان های گرد و غبار مواجه بوده و در ۵۰ سال قبل با كاهش میانگین بارش ها بر شدت این پدیده افزوده شده است، به گونه ای كه به اعتقاد كارشناسان هم اكنون به سبب تقویت بادهای جنوبی و جنوب شرقی این پدیده تشدید شده است.
به گزارش لیمو بلاگ به نقل از ایسنا، ایران به علت قرار گرفتن در نواحی خشك و نیمه خشك جهان و همجواری با صحراهای وسیع كشورهای همسایه، همواره تحت تأثیر گرد و غبارهای منطقه ای و غیر منطقه ای قرار دارد.
برمبنای آمارها از شروع روزهای سال گذشته، ۸ روز هوای پاك و ۹۲ روز سالم بوده و ۲۳ روز هوا ناسالم برای گروه های حساس اعلام گردید. عامل اصلی آلودگی هوای تهران ذرات معلق كمتر از ۲.۵ میكرون و ازن است كه حاصل تردد وسایل نقلیه در پایتخت است.
بیشتر از ۳۵ درصد از مساحت ایران مناطق خشك و نیمه خشك است؛ از این رو كشور از سالیان گذشته با پدیده طوفان های گرد و غبار روبرو بوده است.
از جنوب شرق ایران بعنوان یكی از مناطق اصلی گرد و غبار در جهان یاد می شود و بررسی فراوانی روزهای گرد و غبار در كشور، نشان داده است كه چاله های مركزی ایران، بیشترین روزهای گرد و غباری را دارند. بعنوان مثال بادهای ۱۲۰ روزه در استان سیستان و بلوچستان به بیشتر از ۱۵۰ روز در سال افزایش یافته است و در مناطق مركزی ایران همچون یزد، ۲۵ روز و بیشتر در سال با پدیده گرد و غبار مواجه می باشد.
آمارهای سازمان هواشناسی كشور همین طور نشان داده است كه میانگین روزهای غبارآلود در ۵۰ سال قبل در شهرهای آبادان، بوشهر و كرمانشاه بطور میانگین به ترتیب ۶۸، ۷۶ و ۲۷ روز در طول سال بوده است.
به اعتقاد محققان با عنایت به چشم انداز كنونی كشور در زمینه میزان بارش ها، نمی توان افق مرطوبی برای كشور رقم زد و شواهد نشان داده است كه ایران به سمت خشك تر شدن در حال حركت است.
این در شرایطی است كه هم اكنون ۱۳۰ هزار كیلومتر مربع اراضی با پتانسیل منشأ گرد و غبار شناسایی شده است، ضمن آنكه تالاب های خشك شده و اراضی كشاورزی كه به علت كم آبی با سو مدیریت رها شده اند، حالا به كانون های گرد و غبار در كشور تبدیل گشته اند.
این امر باعث شده تا طوفان های گرد و غبار كه در گذشته تنها قسمتی از كشور را در بر گرفته بود، امروزه كل كشور متأثر از این پدیده باشد و هم اكنون به علت تقویت بادهای جنوبی و جنوب شرقی این پدیده تشدید شده است.
مهمان ناخوانده ای كه ماندگار شد
مطالعات محققان نشان داده است طوفان های بزرگ و اصلی گرد و غبار از فصول خشك و تابستان به سمت فصول مرطوب تر سال خصوصاً در زمستان تغییر الگو داده اند؛ به گونه ای كه شاهد این طوفان ها در فصول مرطوب تر سال در جنوب غرب خصوصاً در خوزستان هستیم.
دكتر رضا شهبازی، مسؤول پروژه مطالعات گرد و غبار سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور عمده دلیلهای این طوفان ها را دخالت انسان در زمینه مهار و كنترل آب ها و آب های سرریز بالادست می داند كه در طول سالیان گذشته این آب ها چرخه طبیعی خودرا طی می كردند.
این محقق با اشاره به اینكه از دیدگاه زمین شناسی جریان های جنوبی، جنوب شرقی و جنوب غربی در حال تشدید شدن است، اظهار نمود: تشدید این جریان ها زمانی كه با رطوبت همراه شود، بارندگی های سیل آسایی را به دنبال دارد و اگر شرایط خشك باشد، طوفان های گرد و غبار را به همراه دارد؛ چراكه این جریان ها از پهنه های خشكی چون شبه جزیره عربستان، عراق، اردن و سوریه عبور كرده و به داخل كشور نفوذ می كنند.
وی مراتع تالابی و یا مراتع فصلی خشك شده را همچون كانون های گردو غبار داخلی دانست كه در گذشته آبگیری می شده، ولی در سال های اخیر خشك شده اند؛ ضمن آنكه پوشش سطحی آنها كم شده و این امر شرایطی را بوجود آورده است كه بطور مشخص طوفان هایی ورای تصور و ورای آنچه كه در آمارهای ۵۰ تا ۶۰ سال قبل ثبت شده است را شاهد باشیم.
معاون مركز پژوهش های كاربردی سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی، دلیل این پدیده را تغییرات اقلیمی نام برد و تصریح كرد: جریان های عمومی فرا مرزی هستند، ولی تغییرات به وجود آمده در كشور مانند خشك شدن اراضی سبب تشدید جریان های داخلی شده است، به گونه ای كه شاهد نفوذ جریان های جنوبی به تهران و اصفهان و جریان های شمال شرقی تشدید شده به مناطقی چون بندر عباس هستیم.
دخالت انسانی و تغییرات الگوهای اقلیمی دو عامل اصلی است كه كشور را به سمت افق جدیدی هدایت می كند. این افق امكان دارد برای برخی مناطق مانند شهرهای شمالی و جنوبی مرطوب تر شود، ولی بطور مشخص برای كل كشور یك افق مرطوب نیست و در پهنه اصلی كشور چشم انداز خشك تر و گرم تری را رقم می زند كه همراه با رخدادهای "حدی" است.
رخدادهای حدی، رخدادهای اقلیمی است كه یا ما را با خشكی های شدید و یا باران های سیل آسا مواجه می كند. بادهای شدید و وارونگی های خیلی شدید، مداوم و پایدار در سامانه های شهری از دیگر نتایج پدیده های حدی است.
قم رتبه نخست در پهنه های مستعد ریزگرد
برمبنای مطالعات سازمان زمینشناسی و اكتشافات معدنی كشور، قم از نظر پهنه های مستعد تولید ریزگرد در مقایسه با مساحت كل این استان، مقام نخست را در كشور دارد؛ چراكه دریاچه نمك در شرق استان قم و در حد فاصل سه استان "قم"، "سمنان" و "اصفهان" قرار گرفته و بزرگترین دریاچه فصلی و فراشور كشور است كه حدود ۲۰۰ هزار هكتار وسعت داشته و یك سوم آن در محدوده جغرافیایی استان قم قرار گرفته است و دارای ساختار زمین شناختی كم نظیر شامل پوسته نمكی و حاشیه باتلاقی است.
این دریاچه كه در دهه های گذشته بوسیله رودخانه های "كرج"، "جاجرود"، "شور"، "قمرود" و "قره چای" كاملاً پرآب بوده است، حالا با قطع حق آبه ها، خشكسالی مستمر و برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی كه موجب پیشروی آب های فراشور در سفره های زیرزمینی به سمت دشت ها و نابودی آن شده، مواجه می باشد.
رضا شهبازی در این باره چنین توضیح می دهد: ۳ هزار كیلومتر مربع معادل ۳۰ درصد از مساحت استان قم مجموعه های بدون پوشش گیاهی است كه خطرناك ترین اراضی از نظر تولید ریزگرد به شمار می آید، ضمن آنكه درصد بالایی از این كانون ها، اراضی كشاورزی و حاشیه غربی دریاچه نمك است كه با جریان باد سبب چالشی بزرگ برای قم می شود.
بگفته این كارشناس، دریاچه نمك به اندازه كافی رطوبت دارد و شرایط طوفانی ندارد، ولی به علت تفاوت دما، تولید گرد و غبار می كند. در صورتیكه سازوكارهای زیست محیطی رعایت شود می توان از فرصت های دریاچه های حوض سلطان و نمك برای احیا و بهبود شرایط این مناطق استفاده نمود. اگر این ۲ منطقه خشك شود، استان قم از نظر محیط زیستی با چالش جدی مواجه می شود. برای احیا و نگهداری یك هكتار منشأ تولید گرد و غبار، ۱۰۰ میلیون ریال اعتبار نیاز است.
وی با اشاره به اینكه گرد و غبار استان های مختلف متفاوت می باشد، اظهار داشت: بطور نمونه گرد و غبار استان خوزستان ذرات رس و آهك، استان اصفهان رس و آلاینده های صنعتی و شهری و استان تهران رس و ذرات كوارتز و منشأ آنها بطور عمده طبیعی و از ساخت وسازهای داخل شهر است.
معاون مركز پژوهش های كاربردی سازمان زمین شناسی با اشاره به اینكه در دهه ۷۰ مشكل ریزگرد فقط در استان های خوزستان و سیستان و بلوچستان بود، تصریح كرد: از سال ۱۳۸۸ به بعد، معضل ریزگردها در كشور به اوج خود رسید و هر ساله رو به افزایش است.
وی با اشاره به اینكه سپس بی ثباتی در عراق و همین طور بحران سوریه، معضل ریزگردها در منطقه تشدید شد، اختلال در شبكه توزیع برق، خدمات، كشاورزی، صنعت و افزایش مصرف آب را از آثار گرد و غبار عنوان نمود.
وی هم چنین با اشاره به گزارش های هواشناسی در ۶۰ سال گذشته، اظهار داشت: در این سال ها ۷۰ درصد فجایع بزرگ با مسائل اقلیمی سر و كار داشته و از این نظر جایگاه ایران پرمخاطره به حساب می آید، به صورتی كه با خطر زمین لرزه، افزایش دما و خشكسالی مواجه هستیم.
شهبازی، به چالش تغییر اقلیم در ایران اشاره و بیان كرد: هر سال جریان های سرد و بارانی از شمال و شمال غرب و شرق و جریان های گرم و خشك باز از جنوب و جنوب شرقی وارد می شد و در چند سال قبل جریان های سرد و بارانی ضعیف و جریان های گرم و مرطوب شدیدتر شده است.
معاون مركز پژوهش های كاربردی سازمان زمین شناسی با بیان این كه در ۱۰۰ سال گذشته، دمای هوا بیشتر از یك درجه افزایش یافته و طبیعت فرصت نمی كند خودرا با این تغییرات همراه كند، خاطرنشان كرد: به علت تغییرات اقلیمی با بحران مهاجرت روبه رو هستیم و در شرق كشور با بحران جابه جایی جمعیت مواجهیم و باید با سیاست های پیشگیرانه این جمعیت را مستقر نگه داریم.
ورود شركت های دانش بنیان به عرصه
یكی از شركت های دانش بنیان با پیاده سازی سامانه پایش ملی غبار مبادرت به پایش غبار در سرتاسر ایران كرده است. در این سامانه تصاویر پردازش شده ماهواره ای به صورت انیمیشن (GIF) و در نشانی اینترنتی www.irandust.com در دسترس عموم مردم قرار داده شده است. با اجرای این طرح، داده های در رابطه با «شدت غبار» ماهانه، «تعداد روزهای غبارآلود در سال» و «رویدادهای بزرگ گرد و غبار» عرضه می شود.
احسان جلیلوند، از محققان این طرح با اشاره به اینكه این سامانه مبتنی بر تصاویر ماهواره ای است، تصریح كرد: در این سامانه سالانه حدود ۲۰۰۰ تصویر ماهواره ای را دریافت و با استفاده از مدل توسعه داده شده، پردازش و با داده های ایستگاه های زمینی PM ۱۰ و PM ۲.۵ از سازمان محیط زیست مقایسه كردیم.
این محقق با تاكید بر اینكه در فاز اول نسبت به عرضه سامانه ملی گرد و غبار اقدام كردیم، اظهار داشت: بر این اساس در گام نخست كانون های گرد و غبار داخلی نمایش شده است و در كنار آن به بررسی كانون های گرد و غبار عراق، افغانستان و عربستان باز پرداختیم.
وی با اشاره به اینكه رویدادهای غبار یك بحران منطقه ای است، ولی كشورهای همسایه باز در آن دخیل هستند و از این پدیده متأثر می شوند، اضافه كرد: با مذاكراتی كه در حاشیه كنفرانس بین المللی مبارزه با ریزگردها انجام شد، مقرر است محدوده كانون ریزگردهای افغانستان باز بزودی به این سامانه اضافه شود.
راهكار اصلی مقابله و مواجهه با ریزگردها
مدیریت ریزگردها در گرو نمایش ساز و كارهایی در زمینه كنترل و مهار ریزگردها و طوفان های ماسه، مدیریت جامع حوضه آبخیزداری و منابع است. اما در این میان یكی از راهكارهای كاهش و مهار ریزگردها، بوته و یا نهال كاری در كانون های ریزگرد یعنی در مناطقی كه با كم آبی و خشكسالی مواجه می باشد، مطرح می شود. تاكید بر روش های تك محوری در كنترل ریزگردها ما را به چشم انداز خاصی رهنمون نمی كند و لازم است تا توجه لازم به مبانی آمایش سرزمینی صورت گیرد.
به اعتقاد كارشناسان زمانی می توانیم در مهار ریزگردها موفق باشیم كه بتوانیم در چارچوب برنامه بلندمدت همه روش ها را در كنار هم قرار و توسعه دهیم. در برنامه های كوتاه مدت باز باید به مسائلی چون چرخش آب ها، مدیریت منابع آب، پساب ها و هر روشی كه بتوان از یك واحد حجم آب صرفه بیشتری را ببریم، توجه گردد، ضمن آنكه فراموش نكنیم كه مالچ پاشی و روش های مشابه برای تثبیت تپه های ماسه ای در این حوزه مؤثر است.
از طرف دیگر گزارش های نمایش شده نشان می دهد منشأ پدیده گرد و غبار داخلی عمدتاً مناطق تخریب شده، اراضی كشاورزی رها شده و تالاب های خشك است؛ از این رو باید رویكرد متفاوتی درباب برنامه های توسعه ای این مناطق داشته باشیم؛ چراكه بیابان ها مناطقی نیستند كه ما از آنها انتظار تولید كمیتی و یا تولید غذا در حجم را داشته باشیم، بلكه مناطق بیابانی مناطقی است كه می توانیم از گیاهان آن مواد موثره دارویی استخراج نماییم، ضمن آنكه بیشتر معادن كشور مانند نفت در مناطق خشك و بیابانی قرار دارند.
تولید انرژی خورشیدی و بادی از دیگر قابلیت های مناطق بیابانی است و اگر برنامه های توسعه ای به سمت توسعه انرژی های تجدیدپذیر در مناطق بیابانی سوق داده شود، شاید بتواند چشم انداز بهتری برای مقابله با ریزگردها در اختیار ما قرار دهد.
به هر حال برخی معتقدند عمده كانون های ریزگرد داخلی است، ولی گروه دیگر اعلام نمودند ایران هر چند دارای كانون های ریزگرد است، ولی عمده غبارهایی كه سراسر كشور را در می نوردند، منشأ خارجی است. جدای از اینكه كانون ها داخلی است و یا خارجی است، توجه به این امر ثبات شده لازم است كه ایران نمی تواند در این زمینه خودرا به كناری بكشد؛ چراكه زندگی در جامعه جهانی به معنای یك روح در بدن تك تك ساكنان كره زمین است و باید نسبت به صیانت از میراث ماندگار طبیعت كوشا باشیم.
این مطلب لیمو بلاگ را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط در لیموبلاگ
نظرات بینندگان لیموبلاگ در مورد این مطلب