پیشنهادات فرهنگستان علوم برای بهبود وضعیت آموزش و فناوری در برنامه هفتم
لیمو بلاگ: گروهی از صاحب نظران فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران با بررسی وضع موجود، دیدگاه های خودرا در رابطه با برنامه پنجساله هفتم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ارائه کردند و سفارش هایی برای بهبود وضعیت کشور در سه بخش ˮآموزش و فرهنگ عمومیˮ، ˮآموزش و پرورشˮ و ˮآموزش عالیˮ بمنظور درج در برنامه هفتم پیشنهاد دادند.
به گزارش لیمو بلاگ به نقل از ایسنا، فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در آستانه تدوین برنامه هفتم توسعه جمهوری اسلامی ایران، با استناد به مفاد اساسنامه اش و احساس وظیفه در کمک و همراهی با نظام اجرائی کشور؛ از دی ماه سال قبل کارگروهی را بمنظور تدوین سیاست های پیشنهادی در زمینه علم و فناوری در برنامه هفتم توسعه تشکیل داد و با تاکید بر ظرفیت گرانسنگ نیروی انسانی خود و دیگر فرهیختگان جامعه علمی کشور و با صرف بیش از ۷۰۰ نفر ساعت وقت، اقدام به امر تدوین دیدگاه های فرهنگستان در بخش علم و فناوری و در سه بخش "آموزش و فرهنگ عمومی"، "آموزش و پرورش" و "آموزش عالی" کرد.
این جمع بندی در قالب یک نسخه گزارش مدیریتی از طرف رییس فرهنگستان علوم به رییس سازمان برنامه و بودجه کشور ارائه شد.
در این گزارش تاکید شده جمهوری اسلامی ایران طی قریب به ۴۵ سال عمر خود توفیقات چشمگیری را کسب کرده است؛ بطوریکه تنها در بازه زمانی ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹ به رشد شاخص هایی چون دستیابی به رتبه اول منطقه در بخش کلان پژوهش و فناوری، افزایش ۲۰ درصدی تعداد پارک های علم و فناوری، افزایش بیش از ۱۰۰ برابری تعداد شرکت های دانش بنیان، افزایش بیش از ۱۶۰ برابری تعداد شاغلین شرکت های دانش بنیان، افزایش بیش از دو برابری تعداد مقالات علمی ISI، ارتقاء ۴۶ پله در شاخص جهانی نوآوری دست یافته است ولی هنوز ضعف های جدی در برنامه ریزی کشور و میزان تحقق آن مشاهده می شود که این مطلب باید در تدوینِ قوانین برنامه توسعه مورد توجه مدیران ارشد کشور قرار گیرد.
ارزیابی مقایسه ای و بررسی شرایط موجود
در گزارش فرهنگستان علوم آمده است: «یکی از لطمه های برنامه های قبلی توسعه، رویکرد حکم محوری است که در تهیه برنامه های گذشته ملاکی برای تدوین بوده است و بنظر می رسد تجربیات گذشته و ضرورت حفظ و اقتدار دستگاه های اجرائی، ایجاب می کند تا برنامه هفتم با نگاه مساله محوری تنظیم شود، یعنی مسائلی چون "ثبات اقتصادی"، "رشد فراگیر"، "اقتصاد دانش بنیان مبتنی بر آمایش سرزمین"، "تورم، فقر و توزیع درآمد"، "آب"، "محیط زیست"، "رشد تولید"، "اشتغال"، "امنیت"، "جمعیت"، "آموزش" و یا "نظام حکمرانی" را بررسی و باتوجه به شرایط خاص کشور در عرصه ملی یا بین المللی با اهمیت ترین مساله، برگزیده شود و مفاد برنامه بر پایه مسائلِ محوری تدوین شود.»
بررسی وضعیت موجود
فرهنگستان علوم در این گزارش به بررسی وضع موجود کشور در زمینه های آموزشی و پژوهشی پرداخته و اعلام می کند: «علی رغم توفیقات حاصل شده، نقطه ضعف هایی هم وجود دارد که غالبا ناشی از عدم تحقق برنامه است. مواردی از این ضعف ها به این شرح است:
-با وجود بهبود وضعیت دسترسی به آموزش در ایران و افزایش نرخ باسوادی و دسترسی به آموزش ابتدایی، همچنان حدود ۳۰ درصد از جمعیت ۱۸ تا ۲۴ سال، تحصیلات متوسطه دوم ندارند که این میزان بسیار بالاتر از متوسط کشورهای اروپایی (۱۰.۳ درصد) است. مضافا این که برمبنای آخرین سرشماری (۱۳۹۵) ۵۶ درصد از جمعیت کشور فاقد تحصیلات کامل متوسطه بوده اند.
-بر اساس نتایج آزمون تیمز و پرلز؛ دانش آموزان ایرانی از کیفیت مناسب آموزش و یادگیری برخوردار نیستند. بطورمثال در ریاضیات پایه های چهارم و هشتم ۳۲ درصد از دانش آموزان، نمره کمتر از ۴۰۰ (کمترین سطح صلاحیت به عنوان آستانه فقر آموزش) کسب کرده اند. این شاخص در سطح بین المللی ۸ درصد است ضمن این که از مجموع ۵۸ کشورِ سنجش شده، تعداد ۵۰ کشور در این شاخص، وضعیت بهتری نسبت به ایران دارند.
-میانگین نمرات آزمون های نهایی پایه دوازدهم در سال تحصیلی ۹۸-۹۷ حدود ۱۲.۶ بوده است؛ به تعبیر دیگر این میزان در گروههای مختلف عبارتند از علوم انسانی ۱۰.۷۵، علوم تجربی ۱۳.۷۷، ریاضی-فیزیک ۱۳.۲۸ و معارف ۱۲.۸۵.
-در شاخص جهانی دانش GKI که درصدد برقراری پیوند معنادارتر میان توسعه و دانش است؛ ایران در سال۲۰۲۱ از میان ۱۵۴ کشور، رتبه ۱۰۴ احراز کرد در صورتیکه در سال ۲۰۲۰ در بین ۱۳۸ کشور در رتبه ۸۰ قرار داشته است.
-سطح تسلط آموزش خارجی با استاندارد CEFR در نظام های آموزشی دنیا تعریف می شود. زمان اختصاص داده شده به آموزش زبان در ایران که از دوره متوسطه شروع می شود حدود ۲۹۰ ساعت است. این میزان، تنها برای دستیابی به یکی از نازل ترین سطوح استاندارد کافی است اما برای دستیابی به بالاترین سطح تسلط، میزان آموزش مورد نیاز ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ ساعت است.
-در حال حاضر سهم آموزش وپرورش از تولید ناخالص ملی در ایران ۲.۳ درصد و میانگین جهانی ۴ درصد است. آموزش و پرورش از بودجه عمومی نیز ۱۰.۹ درصد را به خود مختص کرده است که با میانگین جهانی فاصله معناداری دارد.
-در حال حاضر بیش از ۱۶ درصد مدارس (بالغ بر ۱۸۰۰ مدرسه) غیردولتی هستند که جمعیتی قریب به ۲ میلیون نفر (حدود ۱۳.۵ درصد کل دانش آموزان) را شامل می شود. این در حالیست که بیش از ۶۶ درصد دانش آموزان مدارس غیردولتی در مدارسی با جمعیت کمتر از ۱۰۰ نفر به تحصیل اشتغال دارند و تقریباً معادل همین درصد از دانش آموزان مدارس دولتی در کلاس هایی با تراکم بیش از استاندارد (بین ۲۶ تا ۴۲ نفر) تحصیل می کنند.
-در ایران، بیش از ۱.۳ میلیون نفر بازمانده از تحصیل (یعنی گروههای سنی که برابر قانون حق آموزش دارند اما به دلیلهای مختلف امکان تحصیل نداشته اند) وجود دارد که مقایسه آماری سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ نشان میدهد که بیشترین میزان، به دوره دوم متوسطه متعلق می باشد.
-در آموزش و پرورش نگاه حاکمیتیِ تصدی گرایانه، مانع تحول است. برای بازکردن ایجاد توازن دراین زمینه علاوه بر اجماع قابل توجه کارشناسان داخلی در این عرصه، تجربه تازه در مدیریت کلان آموزش و پرورشِ بعضی کشورها همچون امارات عربی متحده، قابل توجه است. در این کشور در سال ۲۰۱۶ وزارتخانه های آموزش و پرورش و آموزش عالی ادغام و یکپارچه و سپس طی یک اقدام متهورانه، امرِ سیاست گذاری از اجرا جدا شد تا وزارت آموزش، فقط به یک نهاد سیاستگذار کوچک نظارتی تبدیل گردد. اهداف مشخص این نهاد، عبارتست از نظارت بر اجرای درست برنامه ها طبق استانداردهای تعیین شده از جانب وزارت آموزش و پرورش.
-گزارش های آماری بانک جهانی از فاکتورهای حکمرانی خوب در بازه زمانی ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۷ نشان میدهد اختلاف امتیاز این شاخص در ایران نسبت به کشورهای پیشرو مانند نروژ در حدود ۷۵.۲ (از ۱۰۰ واحد) و حتی نسبت به کشورهای درحال توسعه مانند ترکیه ۲۶.۸ است.»
تحلیل اجمالی عملکرد گذشتۀ برنامه های توسعه
بر طبق این گزارش چگالی جمعیت فرهیخته کشور (نسبت افراد با تحصیلات دانشگاهی در نیروی کار، به کلِ نیروی کار) که بر طبق هدف برنامه ششم توسعه، نزدیک به میزان ۵۰ درصد تعیین شده بود، هم اکنون به حد ۴۰ درصد رسیده و به سرعت سیر نزولی یافته است. میزان این شاخص در جوامع پیشرو بالای ۵۲ درصد و در کشوری مانند کره جنوبی ۷۸ درصد است. همین طور عملکرد برنامه توسعه اخیر در تعداد دانش آموختگان علوم پایه، فقط در حد زنگ خطری جدی در توسعه منابع انسانی دانشمند کشور است.
از نظر کیفیت فرهیختگی؛ پژوهش های دانشگاهی متکی بر داده های پیمایشی معاونت اجتماعی وزارت کشور درباب برنامه های چهارم و پنجم توسعه، گویای روند صعودی ناهنجاری های اجتماعی است مانند افزایش۷۲ درصدی ناامیدی، افزایش ۱۰۴درصدی فریب و تقلب و تقویت ۱۶۰ درصدی طمع در جامعه. بدین سبب در برنامه هفتم توسعه، لازم است علاوه بر چگالی فرهیختگی، بصورت جدی بر کیفیت فرهیختگی جامعه که محرکی پیشرو در تشکل های نهادیِ سرمایه اجتماعی ایران است توجه خاص شود، تا نهادهای علم و فرهنگ مانند دانشگاه ها، مدارس وانجمن های علمی و ترویجی بتوانند در اصالح ناهنجاری های جامعه چاره اندیشی کند.
-تعداد اختراعات و ابداعات فناورانه کشور در مراجع بین المللی ۳۰۰ درصد محقق شده است که بیان کننده توان ملی چشم گیر پژوهشگران کشور است، گوهری که متأسفانه هنوز از دید مجریان برنامه توسعه پنهان مانده است. همین طور کماکان سهم اعتبارات پژوهشی و فناوری بخش دولتی از تولید ناخالص داخلی به شدت نازل، نگهداشته شده است، بطوریکه این شاخص ۰.۶ درصد را نشان میدهد که با هدف برنامه های متعددِ توسعه یعنی حداقل ۱.۵ درصد، فاصله چشمگیری دارد. این شاخص بطور متوسط در کشورهای جامعه اروپا ۲.۲ درصد است.
-سهم محصولات با فناوری متوسط به بالا از تولید ناخالص داخلی با فاصله مدلول دار از هدف برنامه که ۵ درصد بوده، فقط در سطح ناچیز ۰.۶ درصد در سال اختتام برنامه محقق شده است. همین طور رتبه صادراتی ایران در این دسته از محصولات از کل صادرات، در منطقه در رتبه ۱۱ قرار گرفته است.
توصیه های فرهنگ کارآفرینی و نوآوری
در این گزارش، فرهنگستان علوم برمبنای ضعف های موجود، سفارش هایی را به تفکیک هر بخش جهت درج در برنامه هفتم توسعه پیشنهاد کرده است. این سفارش ها در بخش فرهنگ کارآفرینی به این شرح است:
ردیف سفارش ها ۱ بسترسازی برای اقتصاد نوآوری با ترویج فرهنگ کارآفرینی به عنوان یک شایستگی کلید ی در طول دوره ۱۲سالۀ تحصیل قبل از دانشگاه ۲ فعال سازی پژوهشسراهای دانش آموزی موجود و توسعه آنها ۳ استفاده از ظرفیت کلیه دانشگاه ها، با محوریت دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، برای پشتیبانی علمی و فنی از توسعه کارآفرینی و نوآوری در آموزش و پرورش توصیه های فناوری های نوین
ردیف سفارش ها ۱ تغییر رویکرد آموزش و پرورش از آموزش حضوری به ترکیبی، تعاملی و شخصی شده مبتنی بر واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، هوش مصنوعی و همین طور بازی های آموزشی ۲ پشتیبانی از طراحی نقشه راه آموزش عمومی در محیط متاورس و ایجاد شهر "فرادنیای آموزش" به زبان فارسی ۳ تامین منابع مورد نیاز برای گسترش زیرساخت های فناوری و تولید محتوای لازم بوسیله اختصاص درصدی از تولید ناخالص ملی، صندوق های حمایتی، منابع عمومی و خیرین ۴ توسعه پلت فرم های مدیریت آموزش با محتوای استاندارد ۵ پشتیبانی از طرح های مشترک با بخش خصوصی و استفاده از منابع عمومی با هدف تولید ابزار ارزان قیمتِ دسترسی ۶ چرخش جریان تولید در صنا یع آموزشی به سمت تولیدات مبتنی بر تکنولوژی های جدید با ایفای نقش شتابدهنده استارت آپ های آموزش توصیه های ارزیابی عملکرد و پذیرش دانشجو
ردیف سفارش ها ۱ بهسازی فرایندهای هدایت تحصیلی ۲ تدارک زیرساخت پایش مستمر کیفیت یادگیری دانش آموزان با ایجاد تحول در سازمان سنجش آموزش کشور یا تأسیس "سازمان ملی سنجش" بمنظور اصلاح مستمر فرایندها برمبنای داده های به دست آمده و فراهم شدن امکانِ حذف آزمون سراسری ۳ کمک به ایجاد توازن در انتخاب شاخه تحصیلی با حذف رشته های پزشکی از کنکور سراسری و دائرکردن دوره پیش پزشکی یا کارشناسی رشته های علوم پایه مرتبط ۴ ساماندهی نظام پذیرش دانشجو در رشته های پُرمتقاضی بوسیله واگذاری اختیارات آزمون به دانشگاه هایِ مجری از یک سو و ثبت نام مستقیم پذیرفته شدگانِ رشته های کم متقاضی از مسیر سوابق تحصیلی، در مراکز آموزش عالی آموزش عالی
در این گزارش، همین طور فرهنگستان علوم با بهره بردن از اهداف خود مشتمل بر توسعه علوم و فناوری، تقویت روح پژوهشی، ارتقاء سطح علمی و فرهنگی کشور و نهایتاً دستیابی به آخرین یافته ها و نوآوری ها، چهار لایه مختلف موضوعی که هر لایه بر لایه دیگر اثر گذار است را در زمینه آموزش عالی ارائه می دهد که شامل این موارد می شود:
پایه ریزی توسعه علمی و فرهنگی در جامعه
نیروی انسانی توسعه علوم و فناوری
توسعه علوم و فناوری
سطح علمی و فرهنگی کشور
این کارشناسان برای هر یک از این لایه های چهارگانه سفارش هایی برای ارتقاء آنها ارائه کرده اند.
این مطلب لیمو بلاگ را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط در لیموبلاگ
نظرات بینندگان لیموبلاگ در مورد این مطلب